Osmanlı'da gerileme devri...*

Sosyal ve ekonomik yapı çöküyor

Devlet yönetimindeki yozlaşma

-... ..I.Ahmed ünlü Adalaletnamesi’nde (1604) rüşvetin devletin alt kademelerine kadar yayılmasından söz etmekte, özellikle kadrolardan yakınmaktadır. ... ..

-Memurlardaki, devlet adamlarındaki yozlaşmaya paralel olarak ilmiye zümresinin üst kademeleri ve eğitim sistemi de gerilemektedir. Ulemanın başı durumunda oaln ve günümüzün adalet, eğitim bakanıve diyanet işleri başkanı niteliklerini kendinde toplayan Şeyh-ül İslam, III. Murat dönemi,nden itibaren adi bir memur gibi azledilmeye başlamıştır. ... ..

-Ulemanın yozlaşması bütün eğitim düzenine yansımaktaydı. İmparatorluğun kuruluş ve gelişme döneminde büyük hizmet gören medreseler 17. yüzyıldan sonra gerilemiş, eskiden mantık, matematik, geometri gibi dersler öğretilirken şimdi şer’i derslere önem verilir olmuştu. Eğitimdeki bozulmanın başlıca nedenleri işsizlerin medreselere doluşması; medreseleri besleyen kaynakların (vakıflar) kuruması; müderrislik icazetinin (diplomasının), aynen kadılık görevi gibi, parayla satılması, rüşvet karşılığı verilmesi ve bundan ötürü her kesesi şişkinin hoca olabilmesiydi.

-Ulemanın yozlaşması sonuucunda bir zamanların göğüs kabartıcı düşünce ve vicdan hürriyeti , yerini koyu taassuba bırakıyordu.... .. iktidardakilerin aksi görüş savunanların kafir olduklarına dair bu dönemde fetvalar alınıp verilmiş, muhalifler ‘zulüm ve tedhişe maruz kalmış’; uğursuz oldukları gerekçesiyle vezirler görevlerinden uzaklaştırılmışlartır...

-Bu ters gelişim zamanla imparatorluğun temel direklerinden bir diğerini, din hürriyetini de zedelemiştir: Oysa, tam deyimiyle yetmiş iki milleti bir araya toplayan Osmanlılarda din ve ırk ayrıcalığı gütmek, imparatorluğun imparatorluk niteliğine aykırı düşmekte, bölünmeleri adeta teşvik etmektedir.... ..ilerdeki parçalanmaların ortamını hazırlamıştı. IV. Murat’tan başlayarak (1623) Hristiyanlara zaman zaman kötü muamele yepılmış, onların “... kıyafetleri,
evlerinin renkleri tespit edilmiş; ata binmeleri, hamamda nalınsız gezmeleri, başlarına çıngırak takmaları, kaldırımda yürümemeleri gibi manasız nizamalar konmuştu...

-Görüldüğü gibi, Osmanlı toplumunun her alanını saran bir yozlaşma 17. yüzyılda genişlemekte, genişlemektedir....

*Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi – İsmail Cem